Tòa án nhân dân (TAND) Tối cao vừa ban hành “Cẩm nang các quy định mới của pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân”, giới thiệu các điểm đổi mới quan trọng trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân số 81/2025/QH15.
Luật này được Quốc hội khóa XV, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 24/6/2025, và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.
Theo đó, mô hình tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân có sự cải cách mạnh mẽ, chuyển từ 4 cấp xuống 3 cấp, đồng thời tái cấu trúc thẩm quyền và cơ cấu tổ chức để phù hợp với tình hình thực tiễn và yêu cầu cải cách tư pháp.
Từ 4 cấp xuống 3 cấp Tòa án
Luật mới quy định chuyển đổi mô hình tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân từ 4 cấp hiện hành (gồm TAND Tối cao, TAND cấp cao, TAND cấp tỉnh và TAND cấp huyện) sang mô hình 3 cấp gồm:
- Tòa án nhân dân Tối cao;
- Tòa án nhân dân cấp tỉnh;
- Tòa án nhân dân khu vực.
Theo mô hình này, TAND cấp cao và TAND cấp huyện sẽ chấm dứt hoạt động, các Tòa án cấp khu vực được hình thành trên cơ sở sáp nhập, cơ cấu lại 693 TAND cấp huyện hiện nay, còn lại 355 Tòa án nhân dân khu vực trên toàn quốc.
Sau khi sắp xếp, hệ thống Tòa án nhân dân gồm:
- Tòa án nhân dân Tối cao;
- 34 Tòa án nhân dân cấp tỉnh (trong đó có 11 Tòa án giữ nguyên, 23 Tòa án được thành lập sau khi sắp xếp;
- 255 Tòa án nhân dân khu vực;
- Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam.
Đáng chú ý, Luật mới không tổ chức các Tòa án sơ thẩm chuyên biệt về Phá sản, Sở hữu trí tuệ, Hành chính như trước đây, mà thành lập các Tòa chuyên trách thuộc một số TAND khu vực tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Ngoài ra, Tòa án chuyên biệt cũng được thành lập tại Trung tâm tài chính quốc tế để giải quyết các tranh chấp đặc thù trong lĩnh vực này.
Điều chỉnh thẩm quyền của các cấp Tòa án
Do thay đổi mô hình tổ chức, thẩm quyền xét xử của từng cấp Tòa án nhân dân cũng được điều chỉnh lại cho phù hợp.
- Tòa án nhân dân Tối cao:
- Bổ sung nhiệm vụ phúc thẩm các vụ án hình sự mà bản án, quyết định chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị.
- Bổ sung nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân Tối cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh.
- Giao Thẩm phán Tòa án nhân dân tại Tòa án nhân dân Tối cao nhiệm vụ xét xử các vụ án, vụ việc, trả lời đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm theo phân công của Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao.
- Tòa án nhân dân cấp tỉnh:
- Bổ sung nhiệm vụ giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân khu vực.
- Thực hiện nhiệm vụ phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân khu vực bị kháng cáo, kháng nghị.
- Thực hiện nhiệm vụ phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân khu vực bị kháng cáo, kháng nghị.
- Chuyển nhiệm vụ sơ thẩm các vụ án hình sự về các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù; vụ án hành chính; vụ việc dân sự và các vụ việc khác cho Tòa án nhân dân khu vực trừ vụ việc về yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc.
- Giao cho Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội, Đà Nẵng, TP. HCM thẩm quyền giải quyết đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc.
- Tòa án nhân dân khu vực:
- Xét xử theo thủ tục sơ thẩm các vụ án hình sự về các tội phạm mà mức cao nhất của khung hình phạt đến 20 năm tù.
- Xét xử theo thủ tục sơ thẩm tất cả các vụ án hành chính, vụ việc dân sự và các vụ việc khác thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án, trừ các vụ việc giải quyết đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài.
- Giao thẩm quyền giải quyết, xét xử theo thủ tục sơ thẩm các vụ việc phá sản, sở hữu trí tuệ cho Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số Tòa án nhân dân khu vực ở Hà Nội, Đà Nẵng, TP. HCM.
Cơ cấu tổ chức của các cấp Tòa án nhân dân
Để phù hợp với thẩm quyền mới được điều chỉnh, cơ cấu tổ chức của các Tòa án nhân dân cũng có sự thay đổi đáng kể, cụ thể như sau:
-
Tòa án nhân dân Tối cao
- Thành lập 03 Tòa Phúc thẩm (đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh).
- Số lượng Thẩm phán TAND Tối cao được tăng từ 13–17 người lên 23–27 người, nhằm đáp ứng nhu cầu giải quyết khối lượng công việc giám đốc thẩm, tái thẩm được chuyển về từ TAND cấp cao.
-
Tòa án nhân dân cấp tỉnh
- Gồm Ủy ban Thẩm phán, các Tòa chuyên trách (Hình sự, Dân sự, Hành chính, Kinh tế, Lao động, Gia đình và người chưa thành niên), cùng bộ máy giúp việc.
-
Tòa án nhân dân khu vực
- Cũng tổ chức theo hướng chuyên môn hóa với các Tòa chuyên trách: Hình sự, Dân sự, Hành chính, Kinh tế, Gia đình và người chưa thành niên; riêng Tòa Phá sản và Tòa Sở hữu trí tuệ được bố trí tại một số TAND khu vực trọng điểm.
-
Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế
- Đây là thiết chế tư pháp mới, có nhiệm vụ giải quyết tranh chấp trong hoạt động tài chính quốc tế.
- Quốc hội sẽ quy định cụ thể về ngôn ngữ tố tụng, trình tự, thủ tục, thẩm quyền xét xử, áp dụng pháp luật và tiêu chuẩn Thẩm phán của Tòa án chuyên biệt này.
Bước tiến quan trọng trong cải cách tư pháp
Việc chuyển đổi mô hình tổ chức từ 4 cấp sang 3 cấp, đồng thời tăng tính chuyên môn hóa và tập trung hóa hệ thống Tòa án được đánh giá là bước tiến lớn trong tiến trình cải cách tư pháp.
Mô hình mới không chỉ giúp tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, mà còn tăng hiệu quả xét xử, bảo đảm thống nhất trong áp dụng pháp luật, và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trong bối cảnh mới.
